Artikel uit het tijdschrift: LVB Onderzoek & Praktijk
Hilde Tempel Albert Ponsioen
Maroesjka van Nieuwenhuijzen is per 1 januari 2022 benoemd tot bijzonder hoogleraar Licht ver- standelijke beperking, ouderschap en jeugdbescherming aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam1. De leerstoel is ingesteld door Part- ners voor Jeugd, een overkoepelend samenwerkingsverband van organisaties die actief zijn in de (preventieve) jeugdbescherming en jeugdreclassering. De redactieleden Hilde Tempel en Albert Ponsioen willen van hun collega-redactielid Maroesjka graag weten wat haar leerstoel behelst en wat het werkveld de komende 5 jaar ervan gaat merken.
Wat is dat nu eigenlijk een ‘Bijzonder Hoogle- raar’? Wat doe je dan en hoe kom je eigenlijk aan zo’n aanstelling? Als bijzonder hoogleraar ben ik voor 1 dag in de week vanuit mijn werk bij Expect Jeugd verbonden aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) , waarvan een halve dag aan onderwijs en een halve dag aan onderzoek moet wor- den besteed. Een verschil met een gewoon hoogleraarschap is dat het een kleinere aan- stelling betreft en je geen managementtaken hoeft te doen. Bijzondere leerstoelen worden vaak ingesteld door praktijkorganisaties of on- dernemingen voor een bepaalde periode om aandacht te vragen voor een bepaald thema. In dit geval is dit: Ouders met een LVB in het gedwongen kader. De praktijkorganisatie is ‘Partners voor Jeugd’ (PvJ), een overkoepe- lend samenwerkingsverband van organisa- ties die actief zijn in de jeugdbescherming en jeugdhulp. De William Schrikker (WS) Gezins- vormen, voorheen WS pleegzorg, werkt in de jeugdhulp, de WS Stichting Jeugdbescher- ming en Jeugdreclassering is de gecertificeer- de instelling die vooral met ouders en jonge
kinderen met LVB-problemen werkt. Dan is er ook nog De Jeugd- en Gezinsbeschermers, met expertise op het gebied van complexe scheidingen, bij de niet-LVB-doelgroep, en het expertisecentrum van PvJ ‘Expect Jeugd’, van daaruit adviseren wij de drie uitvoeringsorgani- saties, verzorgen opleidingen en doen onder- zoek en innovatieve projecten.
Partners voor Jeugd vindt het dus belangrijk dat er onderzoek verricht wordt met speciale aandacht voor LVB-ouders en die is naar de UvA gegaan om de leerstoel in te stellen?
Zo is het ongeveer gegaan. De afdeling Fo- rensische Orthopedagogiek van de UvA was wel in voor zo’n hoogleraarschap, omdat met het vertrek van Xavier (Moonen) het thema LVB verloren dreigde te gaan en men vanuit de UvA gehandicaptenzorg als één van de wezenlijke onderdelen van de orthopedagogiek ziet.
Zijn er andere leerstoelen die aandacht hebben voor de LVB-problematiek? Bijvoorbeeld bij Petri Embregts (Universiteit Tilburg)2, bij Robert Didden (Radboud Univer-
1 https://www.uva.nl/shared-content/faculteiten/nl/faculteit-der-maatschappij-en-gedragswetenschappen/ nieuws/2022/01/maroesjka-van-nieuwenhuijzen-benoemd-tot-bijzonder-hoogleraar-licht-verstandelijke-beperking-ou- derschap-en-jeugdbescherming.html 2 https://research.tilburguniversity.edu/en/persons/petri-embregts/?_ga=2.252125263.734639397.1646217983- 1506918871.1646217980
LVB Onderzoek & Praktijk 2022, jaargang 20, nummer 1, pagina 35
Tempel & Ponsioen Interview: Maroesjka van Nieuwenhuijzen
siteit3 en Carlo Schuengel (VU)4, hoewel deze laatste leerstoel niet heel specifiek LVB-pro- blematiek behelst. En natuurlijk bij Xavier Moonen (UvA)5. Maar deze leerstoelen zijn niet echt gericht op ouders met LVB-problematiek en zeker niet in het gedwongen kader.
Vertel eens wat meer in dit kader over jouw ei- gen ontwikkeling. Wat betreft mijn eigen plannen en ambities is er een lijn te trekken vanuit mijn promotie-on- derzoek naar sociale informatieverwerking bij kinderen met LVB-problematiek, destijds van- uit de Universiteit Utrecht, met van daaruit de ontwikkeling van de methodiek ‘Samen Stevig Staan’. Vervolgens via de VU, met de ontwikke- ling van de Sociale Informatie Verwerking Test (SIVT), om uiteindelijk bij Expect Jeugd, voor- heen het Expertisecentrum William Schrikker, met kinderen en ouders met LVB-problematiek in het gedwongen kader te maken te krijgen. En daar zijn de ouders met LVB-problematiek steeds meer bij gekomen: hoe kunnen we de ouders in de opvoeding ondersteunen?
Ik moest onlangs onderwijs geven en ben toen 20 jaar teruggegaan in de tijd en merkte dat alles nu mooi bij elkaar komt. We begonnen met een aantal onderzoekers op het gebied van jongeren met een LVB in het kleine OWO6 -clubje destijds. Zelf ben ik de loop der jaren meer opgeschoven van de kinderen met een LVB naar gezinnen van ouders met een LVB.
Ben je anders gaan kijken naar de rol van de ouders? Niet zozeer anders, maar de aandacht van de gedragsproblemen van de kinderen is ver- schoven naar meer systemisch kijken vanuit het idee ‘Waar komen die gedragsproblemen vandaan?’ In de wetenschap zie je die veran- dering ook: er wordt bijvoorbeeld niet alleen meer naar opvoedvaardigheden van de ouders gekeken, maar ook naar al die andere proble-
men die maken dat ouders moeite hebben met opvoeden. De opvoedingsproblemen hebben vaker te maken met bijkomende problematiek dan met de beperking van de ouders zelf.
Welke bijkomende problematiek van ouders bedoel je dan? Financiële problemen, psychiatrische pro- blematiek, adverse childhood experiences (ACEs), waardoor ouders stress ervaren. Wij moeten ons veel meer op de context gaan richten. Ouders bleven destijds in de zorg nogal uit het zicht. Wij kunnen ons allemaal nog wel de besprekingen in instellingen her- inneren waarbij er veel hulpverleners om de tafel zaten en uiteindelijk een begeleider van een kind of jongere de vraag kreeg om de afspraken met de cliënt door te nemen. Ge- lukkig dat de laatste jaren er veel meer sys- temisch gedacht wordt en problematiek van kinderen en jongeren niet los van hun (ge- zins)omgeving gezien wordt.
Vanuit je leerstoel vertegenwoordig je toch ook het veld? Hoe zorg je voor een goede aansluiting? Ik heb jarenlang veel aan onderwijs en on- derzoek gedaan naar mensen met een LVB en jeugdhulp, maar nu ik wat dichter bij de praktijk sta in mijn werk, snap ik nog beter wat die praktijk nodig heeft, en wat het on- derzoek voor die praktijk moet opleveren. Het is daarvoor in ieder geval van belang om de projecten op de thema’s altijd samen met praktijkorganisaties te doen, ook buiten PvJ. Over de uitkomsten van die projecten wordt altijd gerapporteerd, ook in de vorm van in- fographics en factsheets voor de praktijk. Maar belangrijker is de samenwerking met praktijkorganisaties in die projecten, waarin we resultaten en nieuwe kennis bespreken, bijvoorbeeld over de effecten van de jeugd-
3 https://www.ru.nl/personen/didden-h/ 4 https://research.vu.nl/en/persons/carlo-schuengel 5 https://www.uva.nl/profiel/m/o/x.m.h.moonen/x.m.h.moonen.html 6 Het tijdschrift ‘Ontwikkelingen Wetenschappelijk Onderzoek’, een gemeenschappelijk uitgave van de Werkgroep Stimu- lering van programmaontwikkeling en onderzoek naar aard en doel van behandelmethodieken in de LVG-sector en van het Kenniscentrum R&D Groot-Emaus.
LVB Onderzoek & Praktijk 2022, jaargang 20, nummer 1, pagina 36
Tempel & Ponsioen Interview: Maroesjka van Nieuwenhuijzen
bescherming. Met als belangrijke vragen: ‘Wat vinden jullie hiervan?’; ‘Hoe kan je de resulta- ten gebruiken om de kwaliteit in de organisa- tie verbeteren?’; ‘Wat zou jullie helpen om de kwaliteit in de organisatie te verbeteren?’; ‘Wat zou helpen in gesprekken met de gemeen- ten?’. Met de zogenoemde analyseteams en specifieke vakgroepen op het gebied van jeugdbescherming en reclassering binnen PvJ zoeken wij naar antwoorden op deze vragen. Een ander voorbeeld is het onderzoek naar de preventieve interventie ‘HouVast’ voor ge- zinnen van ouders met LVB-problematiek. We ontwikkelen daarin samen met ouders en praktijkprofessionals tools voor het eerder be- reiken van deze gezinnen, samen anticiperen op mogelijke opvoedproblemen en het ver- sterken van beschermende factoren. Alle pro- fessionals krijgen alle informatie en alle tools die wij gaandeweg in het project ontwikkelen om ze gelijk in de praktijk te kunnen gebruiken. Wel belangrijk is dat de opgedane kennis ook bij de Hogescholen terechtkomen, want daar worden de jeugdbeschermers immers opge- leid. En voor onze jeugdbeschermers bieden wij interne opleidingen.
Zijn er wel lijntjes vanuit jouw leerstoel met de Hogescholen? Met de Hogeschool van Amsterdam werken we samen in een aantal projecten. Wat betreft de jeugdzorgwerkers, die vooral van de ho- gescholen komen, is het natuurlijk wel goed om een groter bereik te hebben. Vanuit Ex- pect Jeugd en ons opleidingscentrum zijn er samenwerkingen met diverse hogescholen en andere jeugdzorg- en gehandicaptenzorgorga- nisaties op het gebied van kennisuitwisseling en opleiding.
En de betrokkenheid van de ouders zelf?
In alle onderzoeksprojecten proberen wij ou- ders te betrekken als informant/adviseur én als participant bij onderzoeken. We doen bij PvJ veel onderzoek op basis van beschikbare data
en dossiergegevens om ouders en medewer- kers niet te veel te belasten. Ouders worden ook betrokken bij onderzoeksprojecten, zoals cliënttevredenheid en de doorontwikkeling van de interventies Veilige Start en HouVast. Erva- ringsdeskundigen hebben een adviserende rol in de opzet en uitvoering. Ouders worden ook betrokken bij het ontwikkelen van tools. Bij- voorbeeld bij de interventie ‘Veilige Start’ wor- den interviews gehouden met zwangere vrou- wen met een LVB en complexe problematiek over hun ervaringen met Veilige Start. In de in- terventie ‘HouVast’ worden samen met ouders tools ontwikkeld middels o.a. interviews: ‘Wat had jou nou geholpen aan het begin van het traject, toen de problemen nog niet zo groot waren?’.
De leerstoel raakt ook aan ethische kwesties: het recht op het krijgen en opvoeden van een kind? Jazeker, maar dat is een basisrecht verankerd in het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) dat zegt dat ieder mens het recht heeft een gezin te stichten en kinderen te krijgen.7 In het VN verdrag inzake de Rech- ten van Personen met een Handicap staat nog eens expliciet dat ouders met LVB-problema- tiek recht hebben om kinderen te krijgen en ondersteund te worden bij de opvoeding. Maar tegelijkertijd hebben kinderen volgens het In- ternationaal Verdrag van de Rechten van het Kind (IVRK) ook het recht om op te groeien in een veilige omgeving. In de jeugdbescherming moet men voortdurend rekening houden met de rechten van de ouders en die van de kin- deren.
Ander bruggetje: hoe worden het Landelijk Kenniscentrum LVB en LVB Onderzoek & Prak- tijk beter van jouw leerstoel? Met Maartje Timmermans (directeur) en Jolan- da Douma (onderzoekscoördinator) van het LKC is al gesproken over het delen van de ken- nis. Zeker op het gebied van onderzoek zullen
7 Tenzij dit recht beperkt wordt door nationale regels (Verdonk, I. [2011]. Ze zeggen dat we het niet kunnen. Kinderwens en ouderschap van mensen met een lichte verstandelijke beperking. Assen: Van Gorcum).
LVB Onderzoek & Praktijk 2022, jaargang 20, nummer 1, pagina 37
Tempel & Ponsioen Interview: Maroesjka van Nieuwenhuijzen
wij samen optrekken. LVB O&P weet ik altijd wel te vinden, ik zit immers zelf in de redactie. In het huidige nummer staat ook al een artikel over LVB en ouderschap vanuit Expect Jeugd en praktijkartikelen zullen zeker worden inge- diend.
Wat zijn jouw ideeën over het onderzoeken van de effectiviteit van nieuwe interventies? De komende zomer start een effectstudie naar de interventie ‘Veilige Start’ voor zwangere moeders met een LVB en complexe problema- tiek. We gaan een kleinere groep maandelijks volgen tot 2 jaar na de bevalling, met heel veel metingen. We kunnen dan uit de voeten met een kleinere interventie- en controlegroep.
En wat betreft de interventie ‘HouVast’: Om- dat het geen geprotocolleerde interventie is, de situatie voor iedereen immers verschillend, komen we bij effectonderzoek toch meer in de richting van de single-case design studies. In onderzoek zullen wij moeten aansluiten bij de individuele gezinnen en hun informele netwerk.
Wat weten we over ouders met een LVB?
Zoals eerder genoemd hebben ouders met een LVB naast cognitieve problemen vaak ook andere problemen. Het is niet zozeer door de LVB-problematiek sec dat gezinnen in de jeugdbescherming terechtkomen, maar meer door die contextfactoren. Je hebt vooral bij deze groep ouders te maken met mensen die dan net niet het goede onderwijs hebben ge- had, geen goede huisvesting hebben en niet goed op die arbeidsmarkt terecht zijn geko- men, waardoor een grotere kans op financi- ele problemen ontstaat, verhoogde stress en (mentale) gezondheidsproblemen. Dat alles draagt bij aan problemen in het gezin en de opvoeding van de kinderen. Belangrijk is een goede ondersteuning met de juiste interventie en een langdurige goede werkrelatie met pro- fessionals met de juiste mindset en attitude. Én een goed werkend netwerk!
Een juiste attitude en mindset?
Niet denken dat iemand met LVB-problema- tiek het niet kan, maar wat kan een ouder met LVB-problematiek wel en hoe kunnen ouders
ondersteund worden zodat het wel lukt. On- dersteuning vanuit zowel de professional als het netwerk.
Al nagedacht over een volgende carrièrestap?
Niet zozeer over een volgende stap. Wel hoop ik dat er een vervolg op de komende 5 jaar komt, om de projecten die we zijn gestart te kunnen opvolgen. Ik vind het heel erg leuk om mensen te begeleiden in het (praktijk)on- derzoek doen en vooral om hen daarin te zien groeien. En het adviseren in en beoordelen van onderzoek.
Hoe houd je je fris om je werk optimaal te kun- nen blijven doen? De opdracht van deze leerstoel vervul ik na- tuurlijk samen met mijn collega’s van het on- derzoeksteam en Expect Jeugd, de collega’s van de UvA en andere partners. Ik vind een goede band met mijn onderzoeksteam heel belangrijk. Door ook naast het werk te socia- lizen, houden wij elkaar fris en blijven we en- thousiast in het uitvoeren van de leerstoelop- drachten.
Links met lopende onderzoeken:
www.expectjeugd.nl
https://www.uva.nl/en/profile/n/i/m.vannieu- wenhuijzen/m.van-nieuwenhuijzen.html
https://www.zonmw.nl/nl/onderzoek-resulta- ten/gezondheidsbescherming/jeugd/program- mas/project-detail/wat-werkt-voor-de-jeugd/ lerende-gemeenschap-met-en-voor-gezin- nen-van-ouders-met-lvb-tijdig-bereiken-sig- naleren-van-en-anti/
https://www.zonmw.nl/nl/onderzoek-resul- taten/gezondheidsbescherming/jeugd/pro- grammas/project-detail/onbedoelde-zwan- gerschap-en-kwetsbaar-jong-ouderschap/ safe-start-the-development-and-effec- tiveness-of-an-intervention-for-preg- nant-young-women-and-the/
